KUILGASSEN

Enkele decennia geleden bestond de wintervoorraad veevoer voornamelijk uit hooi. Het langdurig drogen van het gras op het land veroorzaakte echter een groot verlies aan voedingsstoffen. Daarom wordt gras tegenwoordig meestal ingekuild, in sleufsilo’s of in balen. Bij het inkuilen wordt het gras kort (1-2 dagen) gedroogd op het land, waardoor meer voedingsstoffen behouden blijven en de kans op kwaliteitsverlies door regen minder groot is.

In de kuil zetten melkzuurbacteriën de suikers in het gewas onder anaerobe (zuurstofloze) omstandigheden om naar melkzuur. Dit melkzuur zorgt na enige tijd voor een stabiele zuurgraad, waardoor het product goed geconserveerd blijft. Feitelijk hetzelfde wat grootmoeder vroeger deed als zij zuurkool inmaakte. Tijdens het fermentatieproces wordt een grote hoeveelheid kooldioxide (CO 2) geproduceerd. Een must voor een goede fermentatie. Immers: als er zuurstof bijkomt, ontstaat geen fermentatie maar rotting. Bovendien is er dan kans op schimmelgroei.

De vorming van zeer hoge concentraties CO 2 betekent echter ook, dat het levensgevaarlijk is om onder het zeil van de kuil te gaan of de silo te betreden. Ook in direct ernaast gelegen slecht geventileerde ruimten kan het de eerste weken na het inkuilen gevaarlijk zijn, vooral wanneer deze ruimten laag gelegen zijn. Het is dan ook niet verstandig, een zandbak of kalverboxen direct naast een verse kuil te plaatsen. Dat heeft al geleid tot onwel geworden kinderen en kalveren met brandblaren op de poten. Kinderen moet ook worden geleerd, dat men nooit onder het zeil van een voederkuil mag kruipen, omdat je daar razendsnel kunt stikken!

Dat een verse kuil “actief” is, is bij kuilen zonder gronddek goed te zien doordat het zeil bol gaat staan. Bij kuilen met een gronddek ziet men meestal geen bolling, maar ook in zulke kuilen vindt vorming van grote hoeveelheden CO2 plaats. Dit wordt daar echter ongemerkt uit de kuil geperst.

De vorming van CO 2 begint direct na het afdichten van de kuil. Uit een onderzoek in een maïssilo in Oostenrijk bleek, dat de concentratie CO 2 onder het zeil binnen 1 uur al was gestegen tot 11% en na 2 uur 20% bedroeg. Een dergelijke concentratie leidt binnen enkele seconden tot bewusteloosheid, korte tijd later gevolgd door de dood! Na 4 maanden was de CO2-concentratie in de Oostenrijkse silo nog steeds 58%: een concentratie waaraan men direct overlijdt. 

In sommige jaren wordt in kuilvoer niet alleen CO2 gevormd, maar ontstaan ook “nitreuze gassen” (vooral stikstofdioxide, NO2). Dit is een gelig tot roodbruin gas met een stekende chloorachtige geur. Het gas is behalve giftig ook bijtend: in contact met vocht (bijvoorbeeld op de huid, de ogen en de slijmvliezen) wordt salpeterzuur gevormd. Bij contact met de huid wordt deze geel en kunnen chemische brandblaren ontstaan. Zo zijn o.a. kalveren gemeld met blaren op de poten en een boer met grote blaren op zijn voeten, omdat hij in zijn klompen door de damp was gelopen.

Bij inademing ontstaat longschade. Deze kan snel dodelijk zijn maar treedt soms ook pas uren na blootstelling op! Meldingen uit de praktijk variëren van dode wormen, ratten, muizen en fazanten in de directe omgeving van de kuil tot een kat die dood neerviel toen deze op het land de bruine wolk in liep.

Signalen van inademing van nitreuze gassen zijn irritatie van neus en keel, hoesten en benauwdheid. Ook kan longoedeem (vocht in de longen) ontstaan. Het inademen van nitreuze gassen is daarom levensgevaarlijk. Men noemt dit ook wel de “silovullersziekte”.

Terwijl kooldioxide nog maanden onder het zeil aanwezig blijft, zijn nitreuze gassen meestal binnen enkele weken weer verdwenen. De piek ligt gemiddeld rond de 4 e of 5 e dag. Dat er nitreuze gassen worden gevormd, is meestal goed te zien aan roodbruin verkleurd kuilmateriaal en dood gras in de omgeving van de kuil. Soms komen er zichtbare roodbruine wolken vrij. Dit is een bijzonder gevaarlijke situatie! Blijf altijd bovenwinds van deze gassen, zodat je er niet mee in contact komt en ze zeker niet inademt. Als zich mensen of dieren bevinden in het gebied waar de gassen heenwaaien of -kruipen, moeten zij direct worden geëvacueerd. Waarschuw hiervoor de brandweer als dat zelf niet meer veilig of snel genoeg kan! In afwachting van de komst van de brandweer kunnen de gassen in geval van nood eventueel worden neergeslagen met een waterscherm.

Dit is een zeer gevaarlijke situatie !

De vorming van nitreuze gassen vindt niet alleen plaats in maïskuilen, maar ook in gras- en klaverkuilen en in kuilbalen.    

Recente silo- en kuilgasongevallen

Veiligheid rondom voederkuil of silo  

Lokatie van de kuil

• leg een voederkuil indien mogelijk niet aan direct naast een woning of stal. CO2 dat de eerste weken uit een kuil kan vrijkomen, kan in de directe omgeving schadelijk zijn, vooral in laag gelegen of slecht geventileerde delen. Extra gevaarlijk wordt het wanneer er in de kuil nitreuze gassen worden gevormd.

Omgeving van de kuil

• Zet geen kalverboxen of een kinderspeelplaats naast een verse kuil
• Hangt er een scherpe chloorachtige lucht om de kuil of silo, komen er roodbruine gassen (nitreuze gassen) vrij uit of zijn hier verse sporen van te zien, zet het gebied dan ruim af en informeer iedereen op het bedrijf dat men hier weg moet blijven. Deze gassen zijn namelijk zeer gevaarlijk, vooral bij inademing! Na 2 weken zijn zij meestal weer verdwenen.
• Blijf altijd bovenwinds van nitreuze gassen
• Nitreuze gassen kunnen zichtbaar worden gemaakt door om de kuil vers gehakselde mais te strooien. Let ook op verkleurde of dode geel tot grijs gekleurde planten of dode dieren naast de kuil
• Voelt het benauwd aan direct bij kuil of silo, vooral in omsloten of lager gelegen delen, ga hier dan direct weg en zet dit gebied af. Er hangt dan veel CO2 (verstikkingsgevaar).

Ontgassen

• Het kan meestal geen kwaad wanneer het dekzeil van een kuil wat bol staat. Dit is normaal (in een actieve kuil wordt veel CO2 gevormd). Het gas  verdwijnt na enige tijd vanzelf
• Moet een te bol staande kuil worden ontlucht, doe dat dan vanaf de bovenwindse zijde en vanaf een hoog punt (zowel CO2 als nitreuze gassen zijn zwaarder dan lucht). Dit kan bv. door het dekzeil met behulp van een verreiker met een touw omhoog te trekken.
• Kies de ontluchtingsplek en de richting waar je het gas heen wilt laten stromen zorgvuldig.
• Ontlucht alleen als de wind gunstig staat. Niet bij windstil of drukkend weer!
• Als je reeds bij de aanleg van de kuil - in veilige richting - een ontluchtingspijp aanbrengt (een regenpijp of de rol van het kuilplastic),kan tussentijds ontgassen worden voorkomen !

Betreden van kuil of silo

• ga nooit onder het zeil van een voederkuil of in een niet – of onvoldoende – geventileerde silo. Zelfs na maanden kan hier nog een dodelijke concentratie CO2 hangen !
• Moet een silo betreden worden, doe dat dan volgens de veiligheidsmaatregelen in de richtlijn “veilig werken in mestopslagen”(LINK)

 Video’s  

 Gasvorming:

Uitgebreidere uitleg over kuilvorming en silogas: https://www.youtube.com/watch?v=mlmyjE3YV78

Ongevallen

Mei 2012, Mahoning, USA: http://pittsburgh.cbslocal.com/2012/05/24/1-rescued-another-trapped-in-indiana-county-silo/ 

Publicaties  

Silo gases – the hidden danger: http://extension.psu.edu/business/ag-safety/confined-spaces/silo-safety/e16

Silo gas dangers: http://nasdonline.org/document/64/d001621/silo-gas-dangers.html 

Presentaties      

Mijn presentatie over kuilgassen (versie juli 2014)

http://www.varkensloket.be/Portals/63/Documents/De_gevaren_van_mest-_en_kuilgassen.pdf#page=19